بیماری فتق به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. در ادامه به تعدادی از رایج‌ترین حالت‌ها اشاره می‌کنیم.
فتق اینگوینال
فتق اینگوینال، شایع‌ترین حالت فتق محسوب می‌شود. این حالت هنگامی رخ می‌دهد که روده‌ها به یک نقطه ضعیف یا قسمت پایینی دیواره شکم فشار وارد می‌کنند و ممکنه کانال اینگوینال دچار پارگی شود. این حالت اکثراً در مردان شایع است.
کانال اینگوینال در کشاله ران وجود دارد. در مردان، طناب اسپرماتیک از شکم به کیسه بیضیه می‌رود. این طناب بیضه‌ها را در جای خود ثابت نگه می‌دارد. در زنان، کانال اینگوینال شامل رباطیست که رحم را در جای خود ثابت نگه می‌دارد.
این فتق اکثراً در مردان رویت می‌شود. بیضه‌ها کمی پس از تولد، از داخل کانال اینگوینال به سمت پایین حرکت می‌کنند. انتظار می‌رود که این کانال‌ها پس از عبور از آن‌ها، کاملاً بسته شوند. گاهی اوقات کانال به درستی بسته نمی‌شود. بدین ترتیب با یک ناحیه تضعیف شده روبرو می‌شویم.
فتق هیاتال
فتق هیاتال هنگامی رخ می‌دهد که بخشی از شکم از مکان اصلی خود خارج شده و رو به بالا به سمت دیافراگم و حفره قفسه سینه منحرف می‌شود. دیافراگم یک عضله تک لایه است که با منقبض شدن و کشیدن هوا به داخل ریه‌ها، امکان تنفس را فراهم می‌سازد. دیافراگم اندام‌های شکمی را از قفسه سینه جدا می‌کند.
این نوع بیماری فتق، غالباً در افراد بالای ۵۰ سال رویت می‌شود. توجه داشته باشید که علت اصلی این بیماری در کودمان، مادرزادی است.
فتق هیاتال، در اکثر موارد رفلاکس معده _مری را در پی دارد. در این حالت، محتوای معده مسیر برگشتی را طی کرده و وارد مری می‌شود. سپس، حالت سوزش به فرد دست می‌دهد.
فتق ناف
فتق ناف، در کودکان و نوزادان به وقوع می‌پیوندد. این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که روده‌ها در مجاورت ناف، به سمت دیواره شکم فشار وارد می‌کنند. شما در هنگام گریه کودک، متوجه فتق و حالت توده‌ای در نزدیکی ناف وی می‌شوید.
فتق ناف، تنها حالتی است که با قوی‌تر شدن عضلات دیواره شکم، به خودی خود از بین می‌رود. این حالت معمولاً در یک یا دو سالگی کودک رخ می‌دهد. در صورتی که فتق پس از ۵ سالگی از بین نرود، می‌توان از جراحی برای درمان آن استفاده کرد. ممکن است افراد بالغ نیز دچار فتق ناف شوند. مشکلاتی همچون چاقی، بارداری یا جمع شدن مایع در شکم (آسیت) منجر به وارد شدن فشارهای دائمی و مکرر روی شکم می‌شوند.
فتق شکمی
فتق شکمی هنگامی رخ می‌دهد که بافت شکم در مجاورت یکی از دریچه‌های عضلات شکم، دچار فشردگی می‌شود. احتمالاً متوجه می‌شوید که در حالت دراز کشیده، اندازه فتق شکمی کاهش می‌یابد. علیرغم اینکه، امکان وجود فتق شکمی از زمان تولد وجود دارد اما معمولاً از سن خاصی پدید می‌آید. رایج‌ترین عوامل منتهی به این عارضه عبارتند از چاقی، فعالیت شدید، بارداری.
همچنین، امکان ظهور فتق شکمی در محل جراحی نیز وجود دارد. از این عارضه تحت عنوان فتق بُرش جراحی یاد می‌شود. زخم ناشی از جراحی یا ضعیف شدن عضلات شکم در محل جراحی، علت بروز این عارضه محسوب می‌شوند.
درمان بیماری فتق
تنها روش مؤثر برای درمان بیماری فتق، انجام عمل جراحی است. البته اینکه جراحی ضروری باشد یا خیر، به اندازه فتق، شدت و علائم بستگی دارد. پزشک این تمایل را دارد که وضعیت فتق را بررسی وهرگونه عوارض جانبی مربوطه را شناسایی کند. از این روش تحت عنوان نظارت همراه با انتظار یاد می‌شود. گاهی اوقات پوشیدن شکم بند، می‌تواند به کاهش علایم فتق کمک کند. شکم بند یک لباس نگهدارنده است که زیر لباس اصلی پوشیده می‌شود و فتق را در محل آسیب دیدگی کنترل می‌کند.
قبل از استفاده از شکم بند، حتما با پزشک خود مشور کنید تا مطمئن شوید آن را در جای مناسب خود قرارداده‌اید.
داروهای آزاد یا نسخه‌دار که اسید معده را کاهش می‌دهند، مناسب برای افرادیست که به فتق هیاتال مبتلا هستند؛ چراکه میزان علائم بیماری را کاهش داده و اثر آسیب دیدگی و ناراحتی را به حداقل می‌رسانند. این داروها عبارتند از داروهای ضد اسید، مسدودکننده‌های گیرنده H2، مهارکننده‌های پمپ پروتون.
درمان خانگی برای بیماری فتق
علیرغم اینکه، روش‌های خانگی برای درمان فتق کافی نیستند اما می‌توان با اتخاذ برخی تدابیر، علائم نامطلوب را کاهش داد. مصرف حجم بیشتری از الیاف‌های غذایی، به شما کمک می‌کند تا با یبوست و فشار ناشی از حرکات روده مقابله کنید. این وضعیت منجر به تشدید فتق می‌شود. برخی غذاها با درصد الیاف/ فیبر بالا عبارتند از غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات.
تغییرات در رژیم غذایی نیز می‌توانند به تغییر علائم فتق هیاتال بیانجامند. سعی کنید از مصرف وعده‌های غذایی بزرگ و سنگین اجتناب کنید. پس از مصرف غذا، خم نشوید یا دراز نکشید. سعی کنید وزن بدن خود را در محدوده سالمی حفظ کنید. برای جلوگیری از رفلاکس اسیده معده، از غذاهای آسیب‌زا همچون غذاهای ادویه‌دار و مبتنی بر گوجه فرنگی دوری کنید. علاوه‌بر‌این، ترک سیگار نیز به نوبه خود مفید است.
تمرینات ورزشی برای درمان فتق
برخی تمرینات منجر به تقویت عضلات اطراف فتق شده و وزن نامطلوب را کاهش می‌دهند. بدین ترتیب به کاهش برخی علائم کمک می‌کند. مطالعه سال ۲۰۱۸ از یک منبع معتبر نشان می‌دهد که برنامه‌های تمرینی چه اثری روی افراد چاق دارند. این افراد بدلیل فتق شکمی تحت جراحی قرار گرفته‌اند. مشاهدات نشان می‌دهند که افرادی که تمرینات ورزشی را تکمیل می‌کنند، عوارض پس از جراحی کمتری را متحمل می‌شوند.
توجه کنید که برخی تمرینات از جمله بلند کردن وزنه و یا تمرینات فشاری روی شکم، منجر به افزایش آسیب‌دیدگی و فشار روی فتق می‌شوند. بدین ترتیب میزان ورم کردگی افزایش می‌یابد. همین موضوع برای تمرینات ورزشی که به صورت نادرست انجام می‌شوند، صدق می‌کند.
در‌صورتی‌که دچار فتق هستید، سعی کنید همواره تمرینات ورزشی مناسب را با پزشک یا تراپیست خود در میان بگذارید. آن‌ها تعامل لازم را با شما برقرار می‌کنند، تا در وهله نخست تمرینات مناسب، و سپس نحوه اجرای صحیح آن‌ها مشخص شود.
فتق در نوزادان
بین ۱۰-۲۵ % نوزادان، در هنگام تولد دارای بیماری فتق ناف هستند (یک منبع موثق). این نوع فتق، در نوزادان نارس و یا نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، بیشتر شایع است.
فتق نافی، در نزدیکی نقطه ناف رخ می‌دهد. به علت این که عضلات اطراف ناف، پس از جداسازی بند ناف، بخوبی بسته نشده‌اند. بدین ترتیب بخشی از روده، دچار ورم کردگی می‌شود. در هنگام سرفه یا گریه، بیشتر از شرایط عادی متوجه فتق نافی وی می‌شوید. معمولاً فتق نافی در کودکان، هیچگونه دردی را به همراه ندارد. البته با ایجاد علائمی همچون درد، تهوع و ورم کردگی در محل فتق، باید به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه کنید.
اگر گمان می‌کنید فرزندتان دچار فتق نافی است، به متخصص اطفال مراجعه کنید. معمولاً پس از ۱-۲ سالگی، این بیماری از بین می‌رود. در‌صورتی‌که بیماری پس از ۵ سالگی از بین نرود، باید نسبت به درمان مستقیم آن اقدام کنید. اطلاعات بیشتر راجع به درمان بیماری فتق نافی در این مقاله در دسترس هستند.
فتق بارداری
اگر باردارید و بر این باور هستید که دچار فتق شده‌اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک وضعیت بیماری را بررسی می‌کند. بدین ترتیب مشخص می‌شود که آیا تهدیدی متوجه شماست یا خیر؟
معمولاً درمان بیماری فتق تا تولد نوزاد و اتمام بارداری به تأخیر میافتد و از این لحاظ هیچ مشکلی وجود ندارد. البته اگر فتق معمولی و کوچک، در طول بارداری وسعت و حس ناخوشایندی را ایجاد کند آنگاه برای ترمیم آن، باید جراحی لازم را انجام داد. زمان توصیه شده برای انجام این کار، سه ماهه دوم بارداری است. فتق‌هایی که در گذشته درمان شده‌اند، ممکن است در بارداری‌های بعدی مجدداً ظاهر شوند. به این علت که بارداری به بافت عضلانی شکم فشار وارد می‌کند. جراحی منجر به تضعیف این عضلات شده است.
همچنین، فتق پس از عمل جراحی سزارین نیز شایع است. از این جراحی تحت عنوان جراحی بُرش سزارین نیز یاد می‌شود. در این روش، شکم و رحم بُرش داده شده و نوزاد از داخل آن خارج می‌شود. فتق جراحی، در مجاورت محل سزارین رخ می‌دهد.
عوارض بیماری فتق
گاهی اوقات فتق درمان نشده، عوارض جدی خواهد داشت. فتق گسترش پیدا می‌کند و علائم شدیدتری را بروز می‌دهد. فشار اضافی به بافت‌های جانبی وارد شده و بدین ترتیب ورم کردگی و درد در نواحی مجاور پدید می‌آیند. ممکنه بخشی از روده، روی دیواره شکم فشار داده شود. این حالت را فشار داخلی می‌گویند. فشار داخلی منجر به مسدود شدن روده می‌شود که درد شدید، تهوع و یبوست را به دنبال خواهد داشت.
در‌صورتی‌که بخش تحت فشار روده، خون کافی را دریافت نکند، فشردگی فتق (استرانگولیشن) رخ می‌دهد. در این شرایط بافت روده دچار عفونت یا مرگ می‌شود. فتق استرانگولیشن زندگی افراد را تهدید می‌کند و باید تحت درمان سریع پزشکی قرار گیرد. برخی علائمی که مستلزم توجه فوری پزشکی نسبت به بیماری فتق هستند، عبارتند از:
- یک ناحیه ورم کرده که رنگ قرمز یا بنفش دارد.
- دردی که به صورت ناگهانی تشدید می‌شود.
- تهوع یا استفراغ
- تب
- ناتوانی در انتقال باد روده، یا حرک دادن روده
پیشگیری از بیماری فتق
نمی‌توان تحت تمامی شرایط، از وقوع بیماری فتق جلوگیری کرد. گاهی اوقات یک بیماری ارثی و یا جراحی‌های قبلی، منجر به بروز بیماری فتق می‌شوند. البته یک سری ملاحظات ساده در روند زندگی، مانع از ابتلا به بیماری فتق می‌شوند. این اقدامات، میزان فشار وارده بر بدن را کاهش می‌دهند. در اینجا به چند نکته کلی برای پیشگیری از فتق اشاره می‌کنیم:
- ترک سیگار
- مراجعه به بیمار در حین بیماری، و جلوگیری از ایجاد سرفه دائمی
- حفظ وزن بدن در حد سالم و مناسب
- عدم فشار آوردن به بدن در حین حرکت روده یا ادرار کردن
- خوردن غذاهایی با فیبر زیاد به میزان کافی، جهت جلوگیری از یبوست
- انجام تمرینات ورزشی لازم برای تقویت عضلات شکم
- اجتناب از بلندکردن اجسام خیلی سنگین. در صورت لزوم، از طریق زانوها خم شوید، نه اینکه کمر خود را خم کنید.
دکتر محمدرضا ممقانی
متخصص جراحی عمومی – فلوشیپ تروما
بورد تخصصی اینترنشنالکلیه جراحی های کولورکتال ، لاپاروسکوپی، پستان، کانسر، تیروئید، کیسه صفرا، هرنی و …
عضو جامعه جراحان ایرانآدرس مطب: مشهد- بلوار احمد آباد – خیابان عارف 2 – ساختمان پزشکان فارابی
شماره تماس :
051-38475209
09334787949
09303843919موبایل: 09932736959
